Korzystaj ze swoich uprawnień

Do góry

Pani Adela za miesiąc kończy 60 lat. Jej sytuacja finansowa jest trudna. Pracuje w sklepie z dewocjonaliami, w którym od wielu lat nie było podwyżek. Pani Adela ledwo wiąże koniec z końcem. Zastanawia się nad przejściem na emeryturę. W ZUS-ie uzyskała informację o wysokości emerytury, która niestety będzie jeszcze niższa niż pensja. Pani Adela jest samotna, ma tylko bardzo schorowaną matkę, która obecnie przebywa w Domu Pomocy Społecznej (nie było możliwości zapewnienia jej odpowiedniej opieki w domu). Na nieszczęście zmarł były mąż pani Adeli, który od czasu do czasu dawał jej pieniądze. Co prawda nie wynikało to z jego dobrego serca. Było to tylko zadośćuczynienie za to, że pani Adela nie wystąpiła do komornika o wyegzekwowanie zasądzonych na nią alimentów. Rozwód był kilka lat temu, z winy męża, a alimenty zostały ustalone właśnie z tego powodu. Były mąż nie chciał płacić alimentów w pełnej wysokości, ponieważ zaraz po rozwodzie urodziło mu się dziecko, a jego zarobki nie były zbyt wysokie. Pani Adela miała żal, do byłego męża, że daje jej tak mało pieniędzy, ale dopiero po jego śmierci okazało się, że to właśnie te środki pozwalały załatać dziurę w domowym budżecie. Teraz dochody pani Adeli nie wystarczają na wszystko. Pani Adeli zależy na uzyskaniu większych dochodów, bo grozi jej zadłużenie mieszkania. Emerytura będzie niższa niż pensja, więc nie chce z niej rezygnować.

Pani Adela jest przekonana, że jej sytuacja jest beznadziejna - nie ma szans, żeby w tym wieku zmienić pracę i uzyskiwać wyższe zarobki, dodatkowo grozi jej głodowa emerytura. Jednak tak naprawdę, wcale nie jest tak źle, bo Pani Adela ma kilka możliwości, aby mieć większe dochody. Po pierwsze - emeryturę można łączyć z pracą, po drugie – pani Adeli należy się renta rodzinna po byłym mężu, którą również można łączyć z pracą.

W niniejszym rozdziale zostaną przedstawione różne zagadnienia dotyczące świadczeń pieniężnych z których mogą korzystać seniorzy.

5.1. Praca na emeryturze

Osoby w wieku emerytalnym pobierające emeryturę lub te, które jeszcze nie osiągnęły wieku emerytalnego, a pobierają wcześniejszą emeryturę, świadczenie przedemerytalne czy nauczycielskie świadczenia kompensacyjne mogą nadal być aktywne zawodowo wykonując płatną pracę na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia, czy umowy o dzieło. Może to być także praca w charakterze niani na podstawie umowy uaktywniającej (więcej na ten temat dowiesz się w Biurze Porad Obywatelskich). Jeśli chcemy łączyć pracę z emeryturą to warto zapoznać się z poniższymi informacjami:

A. jeśli została rozwiązana umowa z dotychczasowym pracodawcą, możemy podjąć zatrudnienie (nawet u poprzedniego pracodawcy) i osiągać dowolne wynagrodzenie, które nie wpłynie na zmniejszenie czy zawieszenie emerytury;

B. jeśli nie została rozwiązana umowa z dotychczasowym pracodawcą, to mimo że osiągnęliśmy wiek emerytalny, emerytura ustalona przez ZUS, zostanie zawieszona (dotyczy sytuacji po 31 grudnia 2010 r., osoby, które przeszły na emeryturę przed tą datą nie muszą rozwiązywać umowy z pracodawcą). W tym przypadku nie ma znaczenia jak wysokie będą nasze zarobki. Ważne jest to, że nadal jesteśmy pracownikiem;

C. jeśli otrzymaliśmy emeryturę z urzędu zamiast renty z tytułu niezdolności do pracy, to nie musimy rozwiązywać umowy o pracę z dotychczasowym pracodawcą i możemy osiągać dowolne wynagrodzenie, które nie wpłynie na zmniejszenie lub zawieszenie emerytury;

D. jeśli otrzymaliśmy emeryturę zamiast renty z tytułu niezdolności do pracy, ale na nasz wniosek, to musimy zrezygnować z dotychczasowego zatrudnienia, gdyż w przeciwnym przypadku nasza emerytura zostanie zawieszona;

E. jeśli pobieramy już emeryturę, ale tak zwaną wcześniejszą, a nie osiągnęliśmy wieku emerytalnego, to w zależności od uzyskiwanych dochodów, może ona być zmniejszona lub zawieszona. Dotyczy to także osób na rencie rodzinnej lub rencie z tytułu niezdolności do pracy. Emerytura nie ulegnie zmniejszeniu, gdy nasze wynagrodzenie w ciągu miesiąca nie przekroczy 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia [1].

Obecnie kwota 70% przeciętnego wynagrodzenia wynosi 3 236 zł (obowiązuje od 1.06.2018 roku). Jeśli więc zarabiamy na miesiąc nie więcej niż 3 236 zł brutto, to będziemy nadal otrzymywali emeryturę w pełnej wysokości. Emerytura ulegnie zmniejszeniu, gdy przekroczymy kwotę 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Gdy zarobimy więcej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, to wypłata emerytury zostanie zawieszona. Obecnie kwota 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wynosi 6 009, 70 zł (od 1.06.2018 roku).

Jeśli pobieramy:

A. emeryturę częściową[2], to bez względu na to czy rozwiązaliśmy stosunek pracy z poprzednim pracodawcą czy nie, możemy osiągać dowolne wynagrodzenie, które nie wpłynie na zawieszenie czy zmniejszenie emerytury;

B. emeryturę łącznie z rentą wypadkową, to niezależnie od wysokości dochodów z tytułu pracy, musimy zrezygnować z jednego z tych świadczeń. W takiej sytuacji mamy prawo tylko do jednego świadczenia – emerytury albo renty wypadkowej. Jeśli nie osiągnęliśmy jeszcze wieku emerytalnego, to wybrane świadczenie po przekroczeniu progów dochodowych będzie podlegało zawieszeniu (70% i 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia);

C. emeryturę częściową łącznie z rentą wypadkową, to niezależnie od wysokości dochodów z tytułu pracy, musimy zrezygnować z jednego z tych świadczeń. W takiej sytuacji mamy prawo tylko do jednego świadczenia – emerytury albo renty wypadkowej. Jeśli wybierzemy emeryturę częściową to nie podlega ona zasadom zawieszalności;

D. emeryturę i rentę inwalidy wojennego lub wojskowego, to w przypadku podjęcia pracy renta będzie przysługiwała w pełnej wysokości, a emerytura będzie podlegała zasadom zawieszalności;

E. świadczenie przedemerytalne, to kwotę graniczną[3] nie powodującą zmniejszenia świadczenia stanowi 25% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (p.m.w.). Po przekroczeniu tej kwoty świadczenie zostanie odpowiednio zmniejszone, po przekroczeniu 70% p.m.w – zawieszone. Obecnie kwota 25% p.m.w. wynosi 1067,90 zł (od 1 marca 2018 r.), a kwota 70% p.m.w. 3 236 zł zł (od 1 czerwca 2018 r.)

F. nauczycielskie świadczenie kompensacyjne i podejmiemy pracę w placówkach oświatowych, to zostanie ono zawieszone w całości bez względu na wysokość zarobków. Gdy podejmiemy pracę w innym miejscu to świadczenie będzie podlegało zawieszeniu, tak jak emerytura (progi 70% i 130% p.m.w.).

Ważne! Gdy zamierzamy podjąć pracę lub już pracujemy, powinniśmy powiadomić o tym ZUS. W takim zawiadomieniu należy określić wysokość osiąganego dochodu. Na tej podstawie ZUS może naszą emeryturę zmniejszyć, zawiesić albo wypłacać w dotychczasowej wysokości.
Gdy nasze dochody przekroczą te kryteria, a emerytura
została pobrana, to ZUS będzie się domagał zwrotu (zostanie wydana decyzja).

5.2. Ponowne przeliczanie emerytury

Wysokość emerytury zależy od wielu czynników. Jednak to, co głównie wpływa na jej wysokość, to liczba przepracowanych lat i osiągane przez nas zarobki. Emerytura wyliczana jest ze składek emerytalnych, które były odprowadzane od naszego wynagrodzenia. Dlatego, jeśli pobieramy emeryturę i dodatkowo pracujemy, to możemy ubiegać się o ponowne przeliczenie emerytury (pod warunkiem oczywiście, że za ten okres odprowadzane były składki).

Warto sprawdzić, czy wykorzystaliśmy wszystkie możliwości mające wpływ na wysokość naszego świadczenia.

Ponieważ, w zależności od tego w którym roku się urodziliśmy, istnieją różne zasady naliczenia emerytur, to również zasady doliczenia dodatkowych okresów nie są jednolite.

1. Informacje dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r oraz dla kobiet urodzonych w latach 1949 – 1953 (które mają prawo do emerytury mieszanej – częściowo ustalonej według starych zasad, a częściowo według nowych):

A. po przepracowaniu 30 miesięcy ZUS, na nasz wniosek, ponownie wyliczy część socjalną emerytury od aktualnej kwoty bazowej;

B. gdy pracujemy krócej niż 30 miesięcy, to zmiana wysokości świadczenia może nastąpić tylko, gdy wskaźnik podstawy wymiaru będzie wyższy niż dotychczasowy. Wyjątki:

∙ gdy nie pobieraliśmy emerytury mimo jej ustalenia, bo została zawieszona,

∙ nowo wskazany okres wymagany do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia przypada w całości po przyznaniu prawa do emerytury/renty, a wskaźnik podstawy wymiaru wynosi co najmniej 130%;

C. gdy uzyskaliśmy emeryturę po 31.12.2008 roku i po osiągnięciu wieku emerytalnego pracowaliśmy, to na nasz wniosek ZUS może wyliczyć tzw. emeryturę kapitałową według nowych zasad; będzie ona wypłacana pod warunkiem, że jest wyższa niż wyliczona na starych zasadach.

Uwaga! Gdy pobieraliśmy emeryturę wcześniejszą, ZUS wyliczając nową emeryturę jako podstawę wyliczenia przyjmie zwaloryzowaną sumę składek na naszym koncie emerytalnym pomniejszoną o sumę kwot pobranych
wcześniejszych emerytur (w wysokości przed odliczeniem podatku i składki zdrowotnej).

D. jest możliwość ponownego przeliczenia wysokości emerytury pod warunkiem, że:

∙ skażemy okresy zatrudnienia przypadające w całości lub części już po przyznaniu nam emerytury, czy jeśli pracowaliśmy po uzyskaniu emerytury oraz

∙ ze wskazanych przez nas dokumentów dotyczących wynagrodzeń będzie wynikało, że nowo obliczony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru jest wyższy niż 250%. Takie ponowne ustalenie emerytury może nastąpić tylko raz.

2. Informacje dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku:

A. jeśli przy wyliczaniu kapitału początkowego okres studiów wyższych został ograniczony do 1/3 okresów składkowych przypadających przed 1 stycznia 1999 roku, to obecnie możemy się ubiegać, aby okres studiów został ograniczony, ale do 1/3 wszystkich okresów składkowych, czyli przypadających do dnia złożenia wniosku o emeryturę, a nie do 1.01.1999 r. Emerytura w nowej wysokości będzie przysługiwała od dnia złożenia wniosku o jej ponowne ustalenie. ZUS ma 60 dni na wydanie decyzji.

Nie dotyczy to osób pobierających emeryturę wcześniejszą w związku z pracą w warunkach szkodliwych (przyznaną na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej), pomostową, częściową lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

B. jeśli przy ustalaniu kapitału początkowego okres opieki nad dzieckiem (z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym lub urlopie bezpłatnym) został potraktowany jako okres nieskładkowy i zastosowany przelicznik 0,7%, to teraz możemy się ubiegać o zastosowanie przelicznika 1,3, jak przy okresach składkowych (szczegóły w części dotyczące kapitału początkowego). Emerytura w nowej wysokości będzie przysługiwała od dnia złożenia wniosku o jej ponowne ustalenie. ZUS ma 60 dni na wydanie decyzji. Dotyczy to także osób pobierających emerytury częściowe, pomostowe lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

C. możemy wystąpić o zastosowanie tablicy średniego dalszego trwania życia, obowiązującej w dniu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, nawet wówczas, gdy wystąpiliśmy o emeryturę w czasie obowiązywania nowej tablicy średniego trwania życia. ZUS zastosuje się do naszego wniosku, jeśli będzie to dla nas korzystniejsze. Nie dotyczy to osób pobierających emeryturę wcześniejszą w związku z pracą w warunkach szkodliwych (przyznaną na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej), pomostową, częściową lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

D. jeśli pracujemy lub pracowaliśmy i pobieramy:

∙ emeryturę otrzymaną w powszechnym wieku emerytalnym,

∙ emeryturę z urzędu (otrzymaną zamiast renty),

∙ emeryturę wcześniejszą w związku z pracą w warunkach szkodliwych (przyznaną na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej),

∙ okresową emeryturę kapitałową,

to możemy ubiegać się o jej ponowne przeliczenie po upływie roku kalendarzowego, w którym pracowaliśmy lub po zakończeniu pracy. W przypadku okresowej emerytury kapitałowej jest to równoznaczne ze złożeniem wniosku o przeliczenie emerytury z FUS. Gdyby się okazało, że po przeliczeniu okresowa emerytura będzie niższa niż dotychczasowa, to będziemy mieć wypłacaną okresową emeryturę w dotychczasowej wysokości. O ponowne przeliczenie emerytury możemy się również ubiegać wówczas gdy uzyskamy nowe dowody dotyczące naszego okresu ubezpieczenia lub osiąganych dochodów.

5.3. Nowe emerytury dla osób urodzonych
po 31 grudnia 1948r.

Z dniem 1 października 2017 roku został przywrócony wcześniej obowiązujący powszechny wiek emerytalny tj. 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Zasady wprowadzone reformą emerytalną w 1998 r. nie uległy jednak większym zmianom.

Nadal według innych zasad przechodzą na emeryturę osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 roku, a inaczej urodzone po tej dacie czyli po 31 grudnia 1948 roku.

W przypadku osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku warunkiem uzyskania emerytury jest ukończony wiek oraz osiągnięcie wymaganego stażu ubezpieczeniowego (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn). Emerytura składa się z tzw. części socjalnej i stażowej (część socjalna to stały, obowiązkowy
i ustalany w jednej wysokości składnik emerytury; jest on obliczany jako 24% kwoty bazowej, obowiązującej w dacie zgłoszenia wniosku o emeryturę lub powstania prawa do tego świadczenia).

W przypadku osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku warunkiem uzyskania emerytury jest jedynie osiągnięcie wymaganego wieku.

W obu przypadkach, aby otrzymać emeryturę, musimy rozwiązać stosunek pracy z dotychczasowym pracodawcą.

W tej części zostaną omówione zasady uzyskania emerytury dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku. Przedstawiają się one następująco:

∙ emeryturę uzyskamy po osiągnięciu wymaganego wieku emerytalnego,

∙ wysokość emerytury będzie zależała od wysokości składek zgromadzonych na indywidualnym koncie[4] w ZUS i w Otwartym Funduszu Emerytalnym (dla osób, które przystąpiły do OFE) oraz wysokości kapitału początkowego.

Osoby, które nie przystąpiły do OFE – cała składka emerytalna w wysokości 19,52% trafia na indywidualne konto w ZUS.

Osoby, które przystąpiły do OFE mają w ZUS dwa konta: konto indywidualne i subkonto. Od lutego 2014 r. członkostwo w OFE nie jest obowiązkowe (osoby, które teraz wchodzą na rynek pracy i nie decydują się na OFE, także będą miały subkonto w ZUS). Jeśli przystąpiliśmy do jednego z otwartych funduszy emerytalnych, to ZUS:

- 2,92% składki emerytalnej przekazuje do OFE,

- 12,22% składki gromadzi na indywidualnym koncie
w ZUS,

- 4,38% na subkoncie w ZUS.

W 2014 roku decydowaliśmy czy pozostajemy w OFE.

W przypadku osób, które zrezygnowały z OFE:

- 12,22% składki emerytalnej trafia na konto indywidualne;

- 7,3% na subkonto.

Dokonany wybór związany z OFE nie musi być ostateczny. Jeśli zmienimy zdanie, to oświadczenie o przeniesieniu składek z OFE do ZUS, możemy złożyć w okresie tzw. okienek transferowych. Najbliższe będzie w 2020 roku, kolejne co cztery lata. Oświadczenie można złożyć do ZUS osobiście, listownie lub przez Internet na Platformie Usług Elektronicznych (PUE) – www.pue.zus.pl.

Na 10 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego ZUS wstrzyma przekazywanie składki do OFE i umieści je u siebie na naszym subkoncie. Natomiast OFE systematycznie będzie przekazywał zgromadzone przez nad składki do ZUS. Zostaną one również umieszczone na subkoncie w ZUS. W momencie osiągnięcia wieku emerytalnego na rachunku w OFE nie będziemy już mieli żadnych środków. Jest to tak zwany „suwak bezpieczeństwa”. W ten sposób nasze oszczędności podlegają ochronie na wypadek załamania rynków finansowych.

Jeśli przed 1 stycznia 1999 roku pracowaliśmy przez co najmniej 6 miesięcy, to za ten okres zostanie nam wyliczony kapitał początkowy (patrz podrozdział: kapitał początkowy).

Wysokość naszej emerytury będzie stanowiła suma zwaloryzowanych składek na koncie indywidualnym, subkoncie i zwaloryzowanego kapitału początkowego, podzielona przez statystyczną średnią dalszego trwania życia. „Średnie dalsze trwanie życia” dla wieku emerytalnego jest ustalane wspólnie dla mężczyzn i kobiet na podstawie informacji publikowanych corocznie przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Jeśli będziemy żyli dłużej i przekroczymy tę średnią, dalej będziemy otrzymywali emeryturę w dotychczasowej wysokości.

Uwaga! Jeśli składki były odprowadzane od kwoty niższej niż minimalne wynagrodzenie, to uwzględnia się je w części odpowiadającej proporcji do minimalnego wynagrodzenia (dotyczy składek odprowadzanych po 31 grudnia 1998 roku).

Niestety zasada ta nie ma zastosowania, gdy składka była odprowadzana od kwoty niższej niż minimalne wynagrodzenie od następujących świadczeń:

- wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie kodeksu pracy,

- zasiłków i świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego,

- zasiłku stałego z pomocy społecznej,

- świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego, zasiłku dla opiekuna,

- wynagrodzenia pracownika w jego pierwszym roku pracy,

- otrzymywanych przez żołnierzy niezawodowych w służbie czynnej, ubezpieczonych odbywających służbę zastępczą, a także pozostających w służbie kandydackiej funkcjonariuszy służb mundurowych Policji, straży granicznej itd.

Uwaga! Wniosku o emeryturę lepiej nie składać w czerwcu. Jeśli złożymy go w okresie od stycznia do maja albo od lipca do grudnia, wówczas nasze konto ze składkami zostanie objęte waloryzacją roczną i kwartalną. Natomiast jeśli złożymy wniosek w czerwcu - tylko waloryzację roczną.

Najniższa emerytura:

Jeśli nasza emerytura będzie niższa od najniższej publikowanej corocznie przez ZUS (obecnie 1029,80 zł – od 1 marca 2018 roku), to zostanie do niej podwyższona.

Dotyczy to jednak tylko osób z określonym stażem ubezpieczeniowym:

- minimum 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych dla mężczyzn,

- minimum 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych dla kobiet.

Emerytura nie zostanie podwyższona do najniższej, gdy:

- nadal pracujemy i osiągamy wynagrodzenie wyższe niż kwota podwyższenia;

- mamy ustalone prawo do emerytury wojskowej lub policyjnej,

- mamy ustalone prawo do emerytury rolniczej.

Emerytura z subkonta, tzw. okresowa emerytura kapitałowa, dotyczy tylko kobiet, które:

- należały do OFE,

- osiągnęły wiek emerytalny, ale nie przekroczyły 65 roku życia, oraz

- gdy suma środków zgromadzonych na subkoncie w ZUS jest równa lub wyższa od dwudziestokrotności kwoty dodatku pielęgnacyjnego (od 1 marca 2018 r. do 28 lutego 2019 r. 4316,80 zł, czyli 20 x 215,84 zł). Suma zgromadzonych środków obejmuje także środki przeniesione z OFE.

Gdy środki zgromadzone na subkoncie są niższe od dwudziestokrotności kwoty dodatku pielęgnacyjnego, wówczas okresowa emerytura kapitałowa nie przysługuje. W takiej sytuacji ZUS potraktuje te środki jako składkę na ubezpieczenie emerytalne i uwzględni je przy wyliczaniu emerytury powszechnej.

Okresowa emerytura kapitałowa przyznawana jest jednocześnie z emeryturą z ZUS. Jeżeli prawo do emerytury ustalane jest z urzędu, również z urzędu ustalane jest prawo do okresowej emerytury kapitałowej.

Wysokość okresowej emerytury kapitałowej obliczana jest poprzez podzielenie kwoty środków zgromadzonych na subkoncie (ustalonej na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego zostanie przyznana emerytura) przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę osoby ubezpieczonej – przyjętego do obliczenia kwoty emerytury na nowych zasadach z FUS. Prawo do okresowej emerytury kapitałowej i jej wysokość ustala ZUS na nasz wniosek.

Prawo do okresowej emerytury kapitałowej wygasa:

- z chwilą śmierci,

- po wyczerpaniu środków zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS,

- gdy osiągniemy 65 rok życia.

Po osiągnięciu wieku emerytalnego zostanie ponownie z urzędu obliczona emerytura z FUS z uwzględnieniem środków zgromadzonych na subkoncie w ZUS, z których była dotychczas wypłacana okresowa emerytura kapitałowa. Emerytura z FUS, po ponownym ustaleniu jej wysokości, nie będzie mogła być niższa od dotychczasowej sumy emerytury z FUS oraz okresowej emerytury kapitałowej.

Osobom, które nabyły prawo do emerytury okresowej przed 1 października 2017 r., emerytura ta będzie wypłacana do 65 roku życia.

Kapitał początkowy:

Przed 1999 rokiem ZUS nie miał obowiązku prowadzenia indywidualnych kont osób ubezpieczonych. Jeśli pracowaliśmy przed 1999 rokiem, to ZUS wyliczy nam za ten okres tzw. kapitał początkowy. Większość z nas ma ten kapitał już ustalony. Poniżej kilka wskazówek dla osób, które tego jeszcze nie zrobiły:

ZUS obliczy nam kapitał początkowy, jeśli złożymy wniosek o jego ustalenie i dołączymy dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia przed 1999 rokiem (składkowe i nieskładkowe).

Kapitał początkowy obliczony na dzień 1 stycznia 1999 roku jest zapisywany na naszym indywidualnym koncie w ZUS. Wyliczany jest na podobnych zasadach, jak tzw. stara emerytura (czyli dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku). Po ustaleniu wysokości kapitału początkowego ZUS wyda decyzję. Jeśli zauważmy w niej jakieś nieścisłości, mamy prawo do odwołania, zgodnie z pouczeniem zawartym w decyzji.
Informacje dla osób, które mają już wyliczony kapitał początkowy:

Jeśli przy ustalaniu kapitału początkowego okres opieki nad dzieckiem (z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym lub bezpłatnym) został nam zaliczony w wysokości 0,7% podstawy wymiaru kapitału początkowego, to możemy się zwrócić do ZUS, aby to zmienił i uwzględnił po 1,3% podstawy wymiaru kapitału. W tym celu trzeba złożyć do ZUS-u wniosek o ponowne ustalenie kapitału początkowego z zastosowaniem art. 174 ust 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Uwaga! Dotyczy to też osób, które już pobierają nową emeryturę, emeryturę częściową, pomostową lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

Jeśli już po wyliczeniu kapitału początkowego dotrzemy do dokumentów sprzed 1998 roku dotyczących zarówno wynagrodzenia jak i potwierdzających nasze zatrudnienie, to warto je przedstawić w ZUS i prosić o przeliczenie kapitału.

Uwaga! Jeśli jesteśmy w stanie wykazać jedynie okres zatrudnienia, a nie wysokość zarobków, to ZUS uwzględni go przyjmując, że nasze dochody były na poziomie minimalnego wynagrodzenia. Dotyczy to jednak tylko pracowników, czyli osób zatrudnionych na umowy o pracę.

Dodatek do kapitału początkowego, czyli rekompensata dla osób wykonujących pracę w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze:

Jeśli przed 1 stycznia 2009 r. pracowaliśmy w pełnym wymiarze przez co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, to możemy składać wniosek o przyznanie rekompensaty do naszej emerytury. Rekompensata nie przysługuje, jeśli mamy ustalone prawo do emerytury pomostowej lub emerytury wcześniejszej z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, górniczej, kolejowej, nauczycielskiej.

Rekompensata jest dodatkiem do kapitału początkowego, więc nie przysługuje tym osobom, które nie były objęte ubezpieczeniem społecznym przed 31 grudnia 1998 r. Jej wysokość oblicza się na podstawie wzoru określonego w art. 22 ustawy o emeryturach pomostowych.

Dziedziczenie składek emerytalnych:

1. Przed przejściem na emeryturę

Składki zgromadzone w OFE i na subkoncie w ZUS, po naszej śmierci może uzyskać:

- małżonek z którym byliśmy we wspólności majątkowej;

- osoby, które wskazaliśmy w OFE jako osoby uposażone;

- spadkobiercy (gdy nie ma wskazanych osób uposażonych).

2. Po przejściu na emeryturę – wypłata gwarantowana
z ZUS

Gdy nabędziemy prawo do emerytury możemy wskazać imiennie jedną lub kilka osób (tak zwane osoby uposażone), które w przypadku naszej śmierci (jeśli nastąpiłaby do 3 lat od uzyskania emerytury) otrzymają jednorazowe świadczenie pieniężne. Jeśli chcemy wskazać osobę spoza rodziny, a jesteśmy w związku małżeńskim, to zgodę na to musi wyrazić nasz współmałżonek. Za członka rodziny uważa się dzieci własne, dzieci małżonka, dzieci przysposobione, wnuki, prawnuki, rodzeństwo, małżonka, rodziców, ojczyma i macochę, osoby przysposabiające. Jeśli nie wskażemy takiej osoby, to prawo do świadczenia uzyska nasz współmałżonek, pod warunkiem, że wspólnie z nim prowadziliśmy w chwili śmierci gospodarstwo domowe. Jeśli nie ma takiej osoby, wypłata gwarantowana stanie się częścią spadku. Wysokość wypłaty gwarantowanej to różnica pomiędzy kwotą środków na subkoncie, a iloczynem liczby pełnych miesięcy jakie upłynęły od miesiąca, w którym wypłacono nam emeryturę do dnia śmierci oraz trzydziestej siódmej części kwoty zewidencjonowanej na subkoncie.

5.4. Emerytury pomostowe z ZUS, czyli emerytury
dla osób wykonujących pracę w warunkach szczególnych I w szczególnym charakterze.

Jeśli przez jakiś czas pracowaliśmy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, to możemy ubiegać się o emeryturę przed ukończeniem wieku emerytalnego. Jest to tzw. emerytura pomostowa przyznana do czasu otrzymania emerytury zwykłej.

Warunki szczególne, to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia.

Prace wykonywane w szczególnym charakterze, to prace, które wymagają szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej. Szczegółowe informacje, czy wykonywana przez nas praca może zostać zaliczona do jednej z tych grup można uzyskać w Biurze Porad Obywatelskich lub w oddziale ZUS. Aby uzyskać emeryturę pomostową musimy spełniać następujące warunki:

∙ urodziliśmy się po 31 grudnia 1948 roku oraz

∙ przepracowaliśmy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze co najmniej 15 lat oraz

∙ pracę tę wykonywaliśmy zarówno przed 1 stycznia 1999 roku, jak i po 31 grudnia 2008 roku;

∙ ukończyliśmy co najmniej 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn oraz mamy co najmniej 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn okresów składkowych i nieskładkowych;

∙ rozwiązaliśmy stosunek pracy.

Uwaga! Dla niektórych osób, np. wykonujących pracę na statkach powietrznych, w hutnictwie, jako członek zawodowych ekip ratownictwa górskiego itd. zostały określone korzystniejsze warunki uzyskania emerytury pomostowej. Szczegółowe informacje można uzyskać w Biurze Porad Obywatelskich lub w swoim oddziale ZUS.

5.5. Przejście z renty na emeryturę

Jeśli pobieraliśmy rentę z tytułu niezdolności do pracy i osiągnęliśmy wiek emerytalny, ZUS z urzędu przyzna nam emeryturę. Jest to jedna z niewielu sytuacji, kiedy ZUS przyzna nam prawo do jakiegoś świadczenia bez składania wniosku w tej sprawie.

Uwaga! Nie otrzymamy emerytury z urzędu, jeśli
jesteśmy uprawnieni do renty z tytułu wypadku czy choroby zawodowej, renty socjalnej lub rodzinnej, a także renty przyznanej przez Prezesa ZUS.

Warunkiem uzyskania emerytury z urzędu jest osiągnięcie wieku emerytalnego oraz podleganie ubezpieczeniu społecznemu (emerytalnemu i rentowemu).

Jeśli nasza renta była zawieszona, bo pracowaliśmy i osiągaliśmy zbyt duży dochód, to aby otrzymać emeryturę z urzędu, najpierw musimy złożyć wniosek o wznowienie wypłaty renty (tzw. odwieszenie). Emeryturę otrzymamy od dnia, od którego zostałaby podjęta wypłata renty. Emerytura otrzymana w tym trybie będzie emeryturą kapitałową. Jeśli się okaże, że jest niższa niż nasza renta – ZUS podwyższy ją do wysokości renty.

Jeśli złożymy wniosek o przyznanie emerytury w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego, to nie ma gwarancji, że emerytura będzie przynajmniej w takiej samej wysokości jak renta. Jeśli okaże się, że emerytura jest niższa niż dotychczasowa renta, to przed uprawomocnieniem się decyzji o wysokości emerytury możemy wycofać swój wniosek. Wówczas postępowanie zostanie umorzone i otrzymamy emeryturę z urzędu.

Emerytura z urzędu przyznawana jest na podstawie dokumentów, które znajdują się w ZUS. W przypadku gdy posiadamy jakieś dodatkowe dokumenty mogące mieć wpływ na wysokość emerytury, a nie ma ich w aktach ZUS, możemy je w każdej chwili uzupełnić.

Po otrzymaniu emerytury z urzędu, osoby, które:

∙ miałyby prawo do emerytury wcześniejszej na podstawie art. 46 ustawy emerytalnej (urodzeni po 31.12.1948, a przed 1.01.1969 r., które nie przystąpiły do OFE, miały wymagany staż ubezpieczeniowy do 31.12.2008 r.) lub do emerytury kolejowej, ale nie wystąpiły o jej przyznanie mają możliwość wyliczenia emerytury według starych zasad czyli nie kapitałowej,

∙ otrzymały emeryturę z urzędu w latach 2009-2013 mogą złożyć wniosek o tak zwaną emeryturę mieszaną (część na starych zasadach, część kapitałową).

W obu przypadkach emerytura również nie może być niższa niż renta.

Emerytura z urzędu nie zostanie podwyższona do najniższej emerytury (od 1 marca 2018 r. wynosi: 1029,80 zł), jeśli nie mamy udokumentowanego minimalnego okresu składkowego i nieskładkowego (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn).

Pobierając emeryturę z urzędu możemy pracować bez ograniczeń, gdyż taka emerytura nie podlega zasadom zawieszalności z tytułu zbyt wysokich przychodów. Nie musimy także rezygnować z zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy.

Natomiast, gdy złożymy wniosek o emeryturę, a nadal pracujemy, to aby ją otrzymać musimy zrezygnować z zatrudnienia. Do tego czasu emerytura będzie zawieszona.

5.6. Komu przysługuje renta rodzinna?

Na początek wyjaśnimy czym jest renta rodzinna. Jest to świadczenie, które przysługuje w związku ze śmiercią bliskiego członka rodziny, który nas utrzymywał lub wspomagał w utrzymaniu. Jest wiele kryteriów, od których zależy prawo do renty rodzinnej. Kryteria te dotyczą zarówno osoby zmarłej oraz osoby, która chciałaby rentę otrzymać. W niniejszym opracowaniu skupimy się na tych kryteriach które mogą dotyczyć seniorów (nie są to więc wszystkie możliwe kryteria).

Opracowanie dotyczy renty rodzinnej wypłacanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a nie świadczeń wypłacanych z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz z tzw. organów rentowych resortowych (np. dla wojska, policji).

1. Warunki dotyczące osoby zmarłej

Możemy występować o rentę rodzinną po śmierci małżonka, byłego małżonka, dziecka lub rodzica. Jednak osoba zmarła po której chcemy pobierać rentę musiała spełniać podstawowe kryteria na dzień śmierci:

∙ mieć ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, lub pobierać zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne,

lub

∙ spełniać warunki wymagane do uzyskania emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy.

Spełnianie warunków do otrzymania renty – to generalnie posiadanie 5 lat tzw. okresów składkowych i nieskładkowych w ostatnim 10-leciu przed śmiercią, a ponadto śmierć osoby, po której chcemy otrzymać rentę powinna nastąpić w okresie pracy (i odprowadzania składek do ZUS) lub nie później niż w ciągu 18-tu miesięcy od utraty pracy.

Uwaga! Jeśli osoba zmarła posiadała długi staż tzw. okresów składkowych, czyli 25 lat – dla kobiet i 30 lat – dla mężczyzn, to rentę rodzinną po tej osobie możemy otrzymać, nawet jeśli jej śmierć nie nastąpiła w trakcie odprowadzania składek do ZUS i później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania zatrudnienia.

2. Osoby uprawnione do renty rodzinnej.

A. Małżonek (zarówno wdowa jak i wdowiec)

B. Rozwiedziony współmałżonek, jeśli w chwili śmierci
byłego współmałżonka ma zasądzone przez sąd alimenty od zmarłego.

Na równi z rozwiedzionymi małżonkami traktuje się osoby małżonków nierozwiedzionych, ale niepozostających we wspólności małżeńskiej oraz będących w separacji orzeczonej wyrokiem sądu.

Uwaga! Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 maja 2014 r. sygn. akt SK 61/13 (Dz.U.2014.683) prawo do renty rodzinnej nabywa także rozwiedziony małżonek, który był przez swojego byłego małżonka dobrowolnie, stale i regularnie wspierany finansowo na podstawie umowy. Umowa taka może być zawarta również w sposób dorozumiany, a o jej istnieniu może świadczyć fakt, że alimenty były faktycznie uiszczane przez byłego małżonka do dnia jego śmierci na rzecz osoby uprawnionej.

C. Rodzic (a także macocha i ojczym), jeśli zmarłe dziecko pomagało w utrzymaniu.

Prawo do renty rodzinnej nabędziemy, jeśli w chwili śmierci osoby po której ubiegamy się o rentę spełniamy następujące kryteria:

∙ mamy ukończone 50 lat, lub

∙ sprawujemy opiekę nad dzieckiem uprawnionym do renty rodzinnej (maksymalnie do ukończenia przez nie 18 lat, lub bez względu na wiek jeśli jest niepełnosprawne),

lub

∙ jesteśmy niezdolni do pracy, lub

∙ osiągnęliśmy wiek 50 lat lub staliśmy się niezdolni do pracy nie później niż w ciągu 5 lat od chwili śmierci tej osoby lub od momentu zaprzestania opieki nad dziećmi uprawnionymi do renty rodzinnej.

W niektórych przypadkach seniorzy również mogą pobierać rentę rodzinną po swoich rodzicach. Dzieci po śmierci rodziców mogą otrzymywać świadczenie bez ograniczenia ze względu na wiek, jeśli:

∙ stały się całkowicie niezdolne do pracy przed ukończeniem 16 lat lub,

∙ stały się całkowicie niezdolne do pracy przed ukończeniem 25 lat – pod warunkiem, że się wtedy uczyły.

3. Wysokość renty rodzinnej.

Wysokość renty rodzinnej zależy od wysokości renty lub emerytury jaką otrzymywała osoba zmarła. Jeśli osoba zmarła nie miała ustalonego prawa do świadczenia, ale spełniała warunki do jego uzyskania, to ZUS wyliczy wysokość świadczenia jakie by tej osobie przysługiwało.

Wysokość renty zależy również od tego ile osób do renty jest uprawnionych:

∙ dla jednej osoby - 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu,

∙ dla dwóch osób - 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu,

∙ dla trzech lub więcej osób - 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Jeśli renta rodzinna po zmarłej osobie przysługuje kilku członkom rodziny, to wszystkim tym osobom przysługuje jedna łączna renta rodzinna, podzielona na równe części.

Jeśli do renty rodzinnej uprawniona jest sierota zupełna, czyli osoba, której obydwoje rodzice zmarli to przysługuje jej dodatek dla sieroty zupełnej w wysokości 405,67 zł (od 1 marca 2018 r.).

4. Procedura ubiegania się o rentę rodzinną.

Aby otrzymać rentę rodzinną musimy złożyć w tym celu wniosek do ZUS, w oddziale właściwym ze względu na nasze zamieszkanie. Wniosek powinien być złożony na odpowiednim formularzu, który jest dostępny w ZUS. Świadczenie będzie wypłacone od miesiąca, w którym złożymy wniosek i dołączymy pełną dokumentację. Jeśli chcielibyśmy aby renta była wypłacona od miesiąca w którym zmarła osoba, to wniosek z dokumentacją musimy złożyć nie później niż w następnym miesiącu. Do wniosku należy dołączyć odpowiednie dokumenty potwierdzające uprawnienie do świadczenia, zarówno dotyczące osoby zmarłej, jak i osób ubiegających się o świadczenie w dotychczasowej wysokości. Jeśli bowiem nie powiadomimy ZUS o dodatkowych dochodach i potem się okaże, że nasze zarobki przekroczyły kwoty powodujące zmniejszenie lub zawieszenie renty, to ZUS wyda decyzję nakazującą zwrot pieniędzy.

Dokumenty dotyczące osoby zmarłej poświadczające m.in.:

∙ datę urodzenia np. akt zgonu, dowód osobisty,

∙ datę zgonu (akt zgonu),

∙ okres zatrudnienia zmarłego oraz otrzymywane przez niego wynagrodzenie,

∙ wysokość zarobków – do wyliczenia podstawy wymiaru renty.

Dokumenty dotyczące osoby uprawnionej zależą od tego kim ta osoba jest dla zmarłego i jakie musi spełniać kryteria.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych powinien wydać decyzję w sprawie przyznania bądź odmowy przyznania renty rodzinnej, nie później niż w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, ale łączny czas oczekiwania na decyzję nie może przekroczyć 60 dni od dnia złożenia wniosku.

Jeśli nie zgadzamy się z wydaną decyzją możemy się od niej odwołać. Odwołanie adresujemy do sądu okręgowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, ale składamy je w tym oddziale ZUS-u, który wydał decyzję. Procedura wniesienia odwołania oraz termin powinien być określony w decyzji. Postępowanie odwoławcze jest bezpłatne. Natomiast jeśli w sądzie przegramy sprawę wówczas ZUS ma prawo domagać się od nas poniesionych przez siebie kosztów procesowych np. wynagrodzenia prawnika, który reprezentował ZUS przed sądem.

5. Zmniejszanie i zawieszanie renty rodzinnej z powodu osiągania dodatkowych zarobków.

W czasie pobierania renty rodzinnej możemy pracować. Z tym, że te inne przychody (np. z pracy), mogą spowodować zmniejszenie a nawet zawieszenie pobieranej przez nas renty.

Renta rodzinna będzie wypłacana w pełnej wysokości, nie ulegnie zmniejszeniu ani zawieszeniu, jeśli dodatkowe dochody nie przekroczą 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (wysokość przeciętnego wynagrodzenia zmienia się co kwartał). Obecnie kwota 70% przeciętnego wynagrodzenia wynosi 3164,80 zł (od 1.09.2018 r. do 30.11.2018 r.). Tak więc, jeśli zarabiamy nie więcej niż 3164,80 zł brutto miesięcznie, będziemy otrzymywali nadal rentę rodzinną w pełnej wysokości.

a. Zmniejszenie wysokości renty rodzinnej

Jeśli oprócz pobierania renty rodzinnej mamy dodatkowe dochody przekraczające 70%, ale nie więcej niż 130% przeciętnego wynagrodzenia, to wypłacana nam renta ulegnie zmniejszeniu. Obecnie kwota 130% przeciętnego wynagrodzenia wynosi 5877,40 zł (od 1.09.2018 r. do 30.11.2018 r.).

b. Zawieszenie wypłaty renty rodzinnej

Dodatkowe dochody przekraczające 130% przeciętnego wynagrodzenia powodują zawieszenie renty rodzinnej. To oznacza, że ZUS nie będzie nam wypłacał renty, jeśli osiągniemy zarobki przekraczające 5877,40 zł (od 1.09.2018 r. do 30.11.2018 r.).

Jeśli pobieramy rentę rodzinną i zamierzamy podjąć pracę lub już pracujemy, powinniśmy powiadomić o tym ZUS. W takim zawiadomieniu należy określić, jaka będzie wysokość osiąganych dochodów (brutto). Na tej podstawie ZUS podejmie decyzję, czy są podstawy do zmniejszenia wysokości wypłacanej renty rodzinnej, zawieszenia wypłaty, albo nadal będzie nam wypłacał świadczenie w dotychczasowej wysokości. Jeśli bowiem nie powiadomimy ZUS o dodatkowych dochodach i potem się okaże, że nasze zarobki przekroczyły kwoty powodujące zmniejszenie lub zawieszenie renty, to ZUS wyda decyzję nakazującą zwrot pieniędzy.

6. Łączenie renty rodzinnej z innymi świadczeniami pieniężnymi.

Ogólna zasada jest taka, że przysługuje nam tylko jedno świadczenie z ZUS. Nie możemy pobierać emerytury bądź renty z tytułu niezdolności do pracy i jednocześnie renty rodzinnej po zmarłym członku rodziny. Musimy wybrać, które świadczenie chcemy pobierać, na szczęście możemy wybrać to, które jest wyższe.

Jedynym wyjątkiem jest możliwość jednoczesnego pobierania renty rodzinnej z rentą socjalną (renta socjalna przysługuje osobom całkowicie niezdolnym do pracy, pod warunkiem, że niepełnosprawność powstała przed ukończeniem 18 lat, bądź przed ukończeniem 25 lat – pod warunkiem, że dana osoba w tym czasie uczyła się).

5.7. Renta z tytułu niezdolności do pracy. Warunki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności

Jeśli nie mamy prawa do emerytury, a ze względu na stan zdrowia nie możemy już pracować, możemy zwrócić się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o przyznanie nam renty z tytułu niezdolności do pracy. Aby uzyskać rentę trzeba spełniać określone warunki.

Po pierwsze – musimy być niezdolni do wykonywania pracy. Stwierdzi to lekarz orzecznik ZUS na podstawie badania oraz przedstawionej do wniosku o rentę naszej dokumentacji medycznej. Lekarz orzecznik ustali jaki jest nasz stopień naszej niezdolności do pracy:

∙ częściową niezdolność do pracy,

∙ całkowitą niezdolność do pracy,

∙ całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji.

W orzeczeniu lekarza orzecznika nie tylko jest istotne czy i w jakim stopniu jesteśmy osobami niezdolnymi pracy, ale też kiedy ta niezdolność powstała. Ta data jest ważna do ustalenia czy spełniamy następne kryterium. Bowiem drugim kryterium jakie musimy spełniać jest data powstania niezdolności do pracy. Nasza niezdolność do pracy musi powstać w czasie gdy podlegaliśmy ubezpieczeniu społecznemu (na przykład pracowaliśmy) i były odprowadzane składki rentowe do ZUS lub w ciągu 18 miesięcy od ustania tego ubezpieczenia.

Trzecim warunkiem jest okres przez jaki podlegaliśmy ubezpieczeniu społecznemu. Minimum to 5 lat w ostatnim dziesięcioleciu przed powstaniem niezdolności do pracy (dla osób powyżej 30 roku życia).

Przykład: Pan Henryk ma 52 lata. Od 8 lat jest bezrobotny. Jego staż ubezpieczeniowy wynosi 15 lat,
czyliprzez 15 lat były odprowadzane składki rentowe
do ZUS z tytułu pracy wykonywanej przez pana Henryka. W marcu 2013 roku bardzo zachorował. Lekarz nie widzi szans na odzyskanie pełnej sprawności i aktywności
zawodowej. Pan Henryk złożył wniosek do ZUS o rentę. Lekarz Orzecznik ZUS ustalił, że jest osobą całkowicie
niezdolną do pracy, a niezdolność do pracy powstała w marcu 2013 roku. ZUS mimo to wydał decyzję odmowną. Pan Henryk nie otrzymał renty mimo, że jest osobą
niezdolną do pracy, bo nie spełnia dwóch pozostałych warunków, to znaczy jego niezdolność do pracy nie
powstała w okresie ubezpieczenia ani w ciągu 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia oraz nie jest w stanie
udokumentować 5 lat w ostatnim dziesięcioleciu.

W przypadku osób z długim stażem ubezpieczeniowym żeby uzyskać rentę wystarczy, że lekarz orzecznik ZUS stwierdzi, że jesteśmy całkowicie niezdolni do pracy.

Co to znaczy długi staż ubezpieczeniowy?

Warunku drugiego (to znaczy, że niezdolność do pracy powstała w okresie ubezpieczenia lub w ciągu 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia) nie musimy spełniać jeśli mamy:

∙ w przypadku kobiet - 20 lat okresów ubezpieczeniowych (składkowych i nieskładkowych),

∙ w przypadku mężczyzn - 25 lat.

Natomiast warunku trzeciego (to znaczy, że mamy udokumentowane 5 lat okresów ubezpieczenia w ostatnim dziesięcioleciu) nie musimy spełniać gdy posiadamy co najmniej:

∙ w przypadku kobiet - 25 lat okresów składkowych,

∙ w przypadku mężczyzn - 30 lat okresów składkowych.

Okresy składkowe, to okresy w których odprowadzane były składki na ubezpieczenie społeczne do ZUS. Zazwyczaj jest to okres zatrudnienia na umowę o pracę, ale też na przykład wykonywana praca na podstawie umowy zlecenia.

Okresy nieskładkowe, to na przykład okres pobierania zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego, renty z tytułu niezdolności do pracy. Górna granica zaliczanych okresów nieskładkowych to 1/3 okresów składkowych.

Informację jakie okresy ZUS uznaje za składowe i nieskładkowe można uzyskać w Biurze Porad Obywatelskich lub w ZUS.

1. Okres na jaki może być przyznana renta:

Od tego jak długo będziemy otrzymywać rentę zależy zapis w orzeczeniu lekarza orzecznika, który określa na jaki okres jest orzeczona niezdolność do pracy. Regułą jest, że niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat. Ale gdy lekarz orzecznik oceni, że nie mamy szans na odzyskanie zdolności do pracy przed upływem 5 lat, to wówczas możemy uzyskać rentę na czas dłuższy lub nawet na stałe.

2. Wysokość renty

Nie ma jednej, stałej wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy. ZUS wylicza wysokość renty w zależności od osiąganych przez nas zarobków i odprowadzanych składek na ubezpieczenie społeczne, okresu ubezpieczenia oraz od ustalonego stopnia niezdolności do pracy. Wysokość renty jest ustalana indywidualnie dla każdej osoby. Przepisy określają jednak wysokość najniższej renty. Obecnie wysokość najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 1029,80 zł, a dla osoby częściowo niezdolnej do pracy 772,35 zł (stan na październik 2018 r.).

3. Procedura przyznawania renty

Aby uzyskać rentę musimy złożyć do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek o jej przyznanie na formularzu ZUS RP1. Do wniosku musimy dołączyć:

∙ dokument stwierdzający naszą datę urodzenia,

∙ wypełniony kwestionariusz wskazujący nasze okresy składkowe i nieskładkowe (formularz Rp-6),

∙ świadectwa pracy bądź inne dokumenty potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe,

∙ zaświadczenie pracodawcy o zatrudnieniu i osiąganych dochodach (formularz Rp-7),

∙ zaświadczenie o stanie zdrowia wystawione przez lekarza prowadzącego (formularz N-9) wraz z wynikami badań i dokumentacją medyczną.

Jeśli mamy ustalony kapitał początkowy, to nie musimy dostarczać dokumentów potwierdzających nasze wynagrodzenie i okresy zatrudnienia.

ZUS powinien wydać decyzję w sprawie prawa do renty w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji.

4. Jeśli ZUS nie przyzna nam renty

Nie uzyskamy renty, gdy lekarz orzecznik ZUS stwierdzi, że jesteśmy osobą zdolną do pracy lub gdy nie spełniamy pozostałych wymaganych warunków.

ZUS otrzymując nasz wniosek o przyznanie renty skieruje nas najpierw do lekarza orzecznika. Jeśli nie zgadzamy się z jego orzeczeniem bo uważamy,

∙ że powinien być orzeczony wyższy stopień niezdolności do pracy, albo, że niezdolność do pracy powstała w innym okresie niż to określił lekarz orzecznik,

∙ albo, że czas na jaki lekarz orzecznik ustalił naszą niezdolność do pracy jest zbyt krótki,

to możemy się odwołać składając sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS.

Sprzeciw musimy złożyć w terminie 14 dnia od otrzymania orzeczenia. W uzasadnieniu musimy podać z czym się dokładnie nie zgadzamy. Jeśli komisja podtrzyma stanowisko lekarza orzecznika to ZUS prześle nam je wraz z decyzją. Od decyzji możemy się odwołać do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w terminie 30 dni od otrzymania decyzji. Odwołanie mimo, że adresujemy do Sądu składamy je w oddziale ZUS, który wydał decyzję. Jeśli nie wniesiemy odwołania w terminie, to decyzja staje się prawomocna. Postępowanie odwoławcze jest wolne od opłat – przy wnoszeniu odwołania nie ponosimy kosztów. Jeśli jednak przegramy sprawę w sądzie, to możemy zostać obciążeni kosztami procesowymi czyli tymi, które poniósł ZUS w związku z tą sprawą na przykład koszty pełnomocnika ZUS.

5. Renta z tytułu niezdolności do pracy, a podjęcie pracy

Osoby mające orzeczenie o niezdolności do pracy mogą podejmować pracę zarobkową. Nawet orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy, nie jest zakazem wykonywania pracy.

Podejmowanie pracy i osiąganie z tego tytułu zarobków ma wpływ na otrzymywanie renty z ZUS, gdyż może powodować jej zmniejszenie a nawet zawieszenie. Szczegóły opisane zostały w punkcie „Zmniejszanie i zawieszanie wcześniejszej emerytury z powodu osiągania dodatkowych zarobków”.

5.8. Zasiłek pielęgnacyjny a dodatek pielęgnacyjny

Możemy się spotkać z dwoma podobnymi świadczeniami: zasiłkiem pielęgnacyjnym i dodatkiem pielęgnacyjnym. Różnice pomiędzy tymi świadczeniami wynikają z różnych przepisów prawnych.

1. Zasiłek pielęgnacyjny

Zasiłek pielęgnacyjny to pomoc pieniężna dla osób wymagających opieki i pomocy z powodu niepełnosprawności lub podeszłego wieku. Aby otrzymać zasiłek musimy spełniać określone kryteria:

∙ posiadać orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub

∙ posiadać orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, ale pod warunkiem, że niepełnosprawność powstała do ukończenia 21 roku życia;

∙ mieć ukończone 75 lat (nie musi być orzeczona niepełnosprawność).

Zasiłek przysługuje ze względu na wiek lub niepełnosprawność. Do stwierdzenia wieku wystarczy dowód osobisty lub metryka. Trochę trudniej jest ze stwierdzeniem niepełnosprawności. Nie wystarczy bowiem, że jesteśmy schorowani. To czy jesteśmy niepełnosprawni i w jakim stopniu musi być stwierdzone przez odpowiednią instytucję, jaką jest Zespół Orzekania o Niepełnosprawności. Zespół taki działa w strukturze urzędu powiatu (starostwa) na terenie którego zamieszkujemy.

Zespoły orzekania o niepełnosprawności orzekają o 3 stopniach niepełnosprawności:

∙ Lekkim;

∙ Umiarkowanym;

∙ Znacznym.

Jeśli więc będziemy mieć orzeczony znaczny stopień niepełnosprawności – mamy prawo do zasiłku pielęgnacyjnego, jeśli zostaniemy zakwalifikowany do osób z lekkim stopniem niepełnosprawności – nie uzyskamy zasiłku, a jeśli uzyskamy umiarkowany stopień niepełnosprawności – zasiłek uzyskamy, o ile w orzeczeniu będzie zapis, że niepełnosprawność nasza powstała zanim ukończyliśmy 21 lat.

Orzeczenie o tym, czy zostaliśmy uznani za osoby niepełnosprawne i w jaki stopniu wydawane jest w formie decyzji, co oznacza m.in. to, że jeśli się z orzeczeniem nie zgadzamy, to możemy się od niego odwołać. Pouczenie o procedurze odwoławczej musi się znajdować pod uzasadnieniem orzeczenia.

Uwaga! Na równi z orzeczeniem wydanym przez zespoły orzekania o niepełnosprawności traktowane są orzeczenia ZUS o niezdolności do pracy oraz o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów (dawne orzeczenia KIZ):

Orzeczenie Zespołu		Orzeczenie ZUS	Grupa inwalidzka
Znaczny stopień niepełnosprawności	«	Niezdolność do samodzielnej egzystencji	I grupa inwalidzka
Umiarkowany stopień niepełnosprawności	«	Całkowita niezdolność do pracy	II grupa inwalidzka
Lekki stopień niepełnosprawności	«	Częściowa niezdolność do pracy	III grupa inwalidzka

Zasiłek pielęgnacyjny przyznaje i wypłaca gmina na terenie której zamieszkujemy. Wójt lub burmistrz danej gminy może zdecydować, że przyznawaniem zasiłków pielęgnacyjnych będzie zajmował się ośrodek pomocy społecznej. W urzędzie gminy możemy się dowiedzieć, gdzie dokładnie powinniśmy złożyć wniosek w sprawie przyznania zasiłku. Nie wystarczy bowiem spełnianie kryteriów do uzyskania zasiłku, abyśmy go otrzymali musimy złożyć wniosek w tej sprawie i dokumenty, których będzie wymagał urząd.

Zasiłek pielęgnacyjny wynosi 184,42 zł (stan na październik 2018 r.). Wysokość nie jest systematycznie waloryzowana.

Są też sytuacje, kiedy pomimo spełniania kryteriów, urząd nie przyzna nam prawa do zasiłku. Będzie tak wtedy, gdy przebywamy w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie, która jest finansowana częściowo lub całkowicie z budżetu państwa albo z Narodowego Funduszu Zdrowia. Instytucje tego typu to m.in.: domy pomocy społecznej, zakłady opiekuńczolecznicze, zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze.

2. Dodatek pielęgnacyjny.

Świadczenie to, zgodnie ze swoją nazwą, jest dodatkiem do innego świadczenia. Może być wypłacane gdy otrzymujemy emeryturę lub rentę (z tytułu niezdolności do pracy, wypadkowej, rodzinnej) oraz gdy ukończyliśmy 75 lat lub posiadamy orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy oraz samodzielnej egzystencji. Jeśli nie posiadamy prawa do emerytury lub renty z wypłacanej przez ZUS, to samego dodatku ZUS nam nie wypłaci.

Uwaga! Dodatek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie uprawnionej do renty socjalnej.

Dodatek podobnie jak zasiłek przysługuje ze względu na wiek lub na całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji.

Uzyskanie dodatku z powodu ukończenia 75 lat nie wymaga od nas żadnych czynności, bo ZUS przyznaje go z urzędu, nie trzeba występować ze specjalnym wnioskiem.

Natomiast procedura stwierdzenia niezdolności do samodzielnej egzystencji jest bardziej skomplikowana. Orzeczenie takie musi być wydane przez lekarza orzecznika z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i sami musimy złożyć wniosek.

Niestety, przy staraniu się o dodatek pielęgnacyjny nie ma możliwości uznania, że orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności jest równoznaczne ze stwierdzeniem niezdolności do samodzielnej egzystencji. ZUS uznaje bowiem tylko orzeczenia wydawane przez lekarzy orzeczników i komisje lekarskie działające w strukturach ZUS. Orzeczenia innych instytucji nie są dla ZUS wiążące.

Jeśli więc chcemy się starać o dodatek pielęgnacyjny ze w względu na niezdolność do samodzielnej egzystencji, musimy wystąpić z odpowiednim wnioskiem do ZUS. Następnie nasz stan zdrowia będzie oceniany przez lekarza orzecznika ZUS. Jeśli lekarz nie stwierdzi, że jesteśmy niezdolni do samodzielnej egzystencji, możemy się odwołać od takiego orzeczenia – wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS w ciągu 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia. Pouczenie w tej sprawie musi być umieszczone w orzeczeniu lekarza orzecznika ZUS.

Wysokość dodatku pielęgnacyjnego wynosi 215,84 (stan na październik 2018 r). Wysokość dodatku waloryzowana jest w marcu każdego roku.

3. Podstawowe różnice pomiędzy zasiłkiem a dodatkiem pielęgnacyjnym

Zasiłek pielęgnacyjny	Dodatek pielęgnacyjny
Przyznaje i wypłaca organ gminy (np. OPS)	Przyznaje i wypłaca ZUS
Nie trzeba mieć prawa do innego świadczenia	Trzeba mieć prawo do renty lub emerytury z ZUS
Przyznawany na podstawie orzeczenia wydanego przez Zespół orzekania o niepełnosprawności lub ZUS lub dawne Komisje ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia.	Przyznawany wyłącznie na podstawie orzeczenia ZUS
Przyznawany wyłącznie na wniosek	Dodatek ze względu na wiek jest przyznawany z urzędu, ale dodatek ze względu na niezdolność do samodzielnej egzystencji – wyłącznie na wniosek
Wysokość wynosi 184,42 zł	Wysokość wynosi 215,84 zł
Uregulowany w ustawie o świadczeniach rodzinnych	Uregulowany w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Uwaga! Nie można pobierać jednocześnie dodatku pielęgnacyjnego i zasiłku pielęgnacyjnego. Jeśli spełniamy kryteria do pobierania obydwu, musimy wybrać jedno ze świadczeń, oczywiście możemy wybrać wyższe. W praktyce zdarzają się przypadku łącznego pobierania obu
świadczeń, ale może się to wiązać z koniecznością zwrotu zasiłku pielęgnacyjnego wraz z odsetkami, co może wpędzić seniora w dodatkowe problemy finansowe.

5.9. Twoje ulgi

Na wstępie warto zauważyć, że nie ma jednej definicji która określa kim jest „senior”, nie ma jednej granicy wiekowej, po której mamy prawo do wszelkich możliwych ulg. Najczęściej pojawiają się ulgi dla emerytów (czyli osób pobierających emeryturę i posługujących się legitymacją emeryta, bez względu na wiek) bądź ulgi dla osób które ukończyły określony wiek, ale bywa on zdefiniowany różnie np. 60, 70 czy 75 lat.

Zawsze warto zapytać o ulgę dla seniora i poprosić o szczegółowe informacje w tym zakresie. Może się okazać, że dzięki ulgom będziemy mogli sporo zaoszczędzić.

Ulgi dla seniorów częściowo wynikają z przepisów prawa ogólnego, ale znaczna część ulg wynika z przepisów bądź programów danej gminy, dzielnicy lub instytucji. Dlatego też w tym tekście będą przedstawione te ulgi, które wynikają z przepisów ogólnie obowiązującego prawa. Są one zagwarantowane dla wszystkich seniorów, niezależnie od miejsca zamieszkania.

Ulgi dla seniorów wynikające z prawa ogólnie obowiązującego:

1. Przejazdy kolejowe i autobusowe

Emeryci (oraz renciści) mają prawo do dwóch przejazdów w ciągu roku z ulgą 37% przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego w pociągach osobowych, pospiesznych i ekspresowych.

Uwaga! Te dwa ulgowe przejazdy gwarantuje nam prawo. Jednak wielu przewoźników, zarówno pociągowych, autobusowych a nawet lotniczych ustanawia dodatkowe ulgi dla seniorów.

2. Zwolnienie z abonamentu radiowo-telewizyjnego

Emeryci, którzy ukończyli 60 lat i jednocześnie mają dochód niższy niż 50% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia są zwolnieni z obowiązku płacenia abonamentu. Obecnie kwota ta wynosi 2260,54 zł (stan na październik 2018 roku). Ponadto z abonamentu zwolnione są wszystkie osoby powyżej 75 lat, niezależnie od tego czy są emerytami i w jakiej wysokości otrzymują świadczenie. Ulga ta przysługuje po złożeniu przez nas w Urzędzie Pocztowym oświadczenia, że spełniamy kryterium do zwolnienia i po przedstawieniu dokumentu, który to poświadcza.

3. Ulga przy opłacie za wydanie paszportu

Emerytom i rencistom przysługuje 50% ulga w opłacie za wydanie paszportu. Podstawowa opłata wynosi 140 zł, czyli emeryt może otrzymać paszport za 70 zł (stan na październik 2018 roku).

Osobom, które skończyły 70 lat przysługuje całkowite zwolnienie z opłaty.

4. Ulga przy wstępie do muzeów

Emeryci oraz osoby, które ukończyły 65 lat mają prawo do ulgowych wstępów do muzeów. Przepisy nie określają jednak w jakiej wysokości ma to być ulga.

5. Zasiłek i dodatek pielęgnacyjny

Przysługuje osobom, które ukończyły 75 lat. Można pobierać tylko jedno z tych świadczeń. Szczegóły dotyczące tych zasiłku i dodatku opisane zostały w rozdziale „Dodatek a zasiłek pielęgnacyjny”.

Przykładowe ulgi dla seniorów przysługujące na podstawie wewnętrznych regulacji.

∙ komunikacja miejska

Wiele gmin wprowadza dla seniorów niższe ceny na przejazdy komunikacją miejską (np. w Warszawie osoby, które ukończyły 70 lat nie płacą za korzystanie z komunikacji miejskiej).

∙ tańsze połączenia pociągowe, autokarowe a nawet lotnicze.

Wielu przewoźników wprowadza specjalne rabaty dla seniorów. Często są one bardzo korzystne dla osób, które często podróżują, wtedy wystarczy wyrobić specjalną legitymację dla seniora i korzystać z ulgowych przejazdów.

∙ tańsze wejścia do kin, teatrów, na baseny

Każda z tych placówek ustala własne zniżki

Warto też brać udział w życiu organizacji działających na rzecz seniorów. Możemy tam nie tylko spotkać się z przyjaciółmi, miło spędzić czas i wymienić się różnymi informacjami, ale równocześnie skorzystać ze specjalnych ofert dla seniorów, np. z tańszych wycieczek, imprez oraz wielu innych atrakcji.

5.10. Ulga podatkowa na cele rehabilitacyjne

Z ulgi podatkowej na cele rehabilitacyjne możemy skorzystać gdy:

∙ mamy orzeczenie o niepełnosprawności (w większości przypadków nie ma znaczenia jaki mamy orzeczony stopień, nie ma też znaczenia czy wydał je ZUS czy zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności).

Uwaga! Nie musimy być osobami niepełnosprawnymi przez cały rok.

∙ ponosimy wydatki związane z naszą niepełnosprawnością lub

∙ mamy na utrzymaniu osobę niepełnosprawną: małżonka, dziecko własne lub przysposobione, pasierba, rodzica, rodzica współmałżonka, rodzeństwo, ojczyma, macochę, zięcia, synową i gdy dochody tych osób w danym roku podatkowym nie przekroczą kwoty 12 357,60 zł. Uwaga! Dotyczy to wszystkich dochodów nawet tych, które zwolnione są z podatku.

Wówczas w rocznym rozliczeniu podatkowym możemy odliczyć od podstawy opodatkowania wydatki poniesione stosownie do potrzeb niepełnosprawności, a także ułatwiające wykonywanie czynności życiowych:

∙ adaptacja i wyposażenie mieszkań oraz domów jednorodzinnych,

∙ przystosowanie samochodu,

∙ zakup i naprawa sprzętu, urządzeń i narzędzi technicznych niezbędnych w rehabilitacji oraz ułatwiających wykonywanie czynności życiowych (z wyjątkiem sprzętu gospodarstwa domowego),

∙ zakup książek, materiałów szkoleniowych,

∙ odpłatność za pobyt na turnusie rehabilitacyjnym, w sanatorium, w zakładzie lecznictwa uzdrowiskowego, w zakładzie rehabilitacji leczniczej, zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych,

∙ odpłatność za zabiegi rehabilitacyjne,

∙ opieka pielęgniarska sprawowana w domu podczas przewlekłej choroby osoby niepełnosprawnej uniemożliwiającej poruszanie się,

∙ usługi opiekuńcze (tylko dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności, także z I grupą inwalidztwa, całkowicie niezdolnych do pracy i samodzielnej egzystencji),

∙ opłacanie tłumacza migowego.

Musimy mieć dowody potwierdzające, że te wydatki zostały poniesione.

Ponadto możemy również odliczyć wydatki na:

1. Leki, które musimy przyjmować na zlecenie lekarza stale lub czasowo pod warunkiem, że miesięcznie wydajemy więcej niż 100 zł. Możemy jedynie odliczyć różnicę pomiędzy faktycznie poniesionymi wydatkami w danym miesiącu a kwotą 100 zł. Musimy dysponować dowodami zakupu leków jak i odpowiednim zaświadczeniem od lekarza.

2. Dojazd na zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne pod warunkiem, że są konieczne, a przewóz jest niezbędny:

∙ odpłatny karetką transportu sanitarnego, musimy mieć dowód potwierdzający wysokość i konieczność wydatku;

∙ własnym samochodem - do kwoty 2.280 zł. Nie musimy mieć dokumentów potwierdzających wysokość poniesionych wydatków ale Urząd Skarbowy może domagać się dokumentów np. potwierdzających zlecenie i odbycie zabiegów leczniczo-rehabilitacyjnych. Samochód musi stanowić własność/współwłasność osoby niepełnosprawnej w stopniu umiarkowanym lub znacznym albo osoby składającej zeznanie podatkowe, która ma na utrzymaniu osobę niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym lub znacznym.

3. Przejazd środkami transportu publicznego w związku z pobytem na turnusie rehabilitacyjnym lub

w sanatorium, w zakładzie lecznictwa uzdrowiskowego, w zakładzie rehabilitacji leczniczej, zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych. Musimy mieć dowód poniesionych wydatków i dokumenty potwierdzające pobyt.

4. Opłacanie przewodników osób niewidomych (znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności) lub z uszkodzeniem narządu ruchu (znaczny stopień niepełnosprawności) – do kwoty 2.280 zł. Nie musimy mieć dokumentów potwierdzających wysokość poniesionych wydatków, ale Urząd Skarbowy może domagać się np. wskazania z imienia i nazwiska przewodnika.

5. Utrzymanie psa asystującego przez osoby niewidome i niedowidzące (niepełnosprawne w stopniu umiarkowanym lub znacznym) lub z uszkodzeniem narządu ruchu (niepełnosprawne w stopniu znacznym) – do kwoty 2.280 zł. Nie musimy mieć dokumentów potwierdzających wysokość poniesionych wydatków, ale Urząd Skarbowy może domagać się certyfikatu potwierdzającego status psa przewodnika.

Wydatki na cele rehabilitacyjne można odliczyć, jeżeli nie zostały sfinansowane z innych środków m.in. PFRON, NFZ, zakładowych funduszy socjalnych albo nie zostały zwrócone osobie niepełnosprawnej w jakiejkolwiek innej formie. W przypadku gdy wydatki były częściowo finansowane z innych źródeł, można je odliczyć w wysokości różnicy pomiędzy poniesionymi wydatkami a kwotą sfinansowaną z innych źródeł (np. PFRON).

Szczegółowe informacje na temat odliczeń oraz dokumentów, które dokumentują te wydatki, można uzyskać osobiście w swoim urzędzie skarbowym lub telefonicznie w Krajowej Informacji Podatkowej, gdzie specjaliści z zakresu prawa podatkowego udzielają indywidualnych informacji.

Krajowa Informacja Podatkowa

tel. 801 055 055

(dla dzwoniących z telefonów stacjonarnych)

tel. 22 330 0330

(dla dzwoniących z telefonów komórkowych)

5.11. W czym Ci może pomóc pomoc społeczna?

Pomoc społeczna to instytucja, której zadaniem jest udzielanie wsparcia osobom w trudnej sytuacji życiowej np. w ubóstwie, niepełnosprawności, w sytuacji przemocy domowej, zdarzeniach losowych i sytuacjach kryzysowych. O wsparcie możemy ubiegać się wówczas, gdy sami lub przy pomocy naszych bliskich nie jesteśmy w stanie pokonać tej trudnej sytuacji.

Przykładowe formy wsparcia udzielane przez pomoc społeczną:

∙ pomoc finansowa - m.in. zasiłki stałe, okresowe, celowe,

∙ opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne (za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia aby opiekować się ciężko chorym członkiem rodziny),

∙ opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne,

∙ pomoc rzeczowa,

∙ sprawienie pogrzebu,

∙ udzielanie schronienia, zapewnienie ubrania, posiłku,

∙ poradnictwo specjalistyczne (np. psychologa, prawnika),

∙ świadczenie usług opiekuńczych,

∙ pobyt i usługi w domu pomocy społecznej.

W opracowaniu tym znajdują się informacje o tych formach pomocy, które wydają się najbardziej istotne z punktu widzenia seniora. Usługi opiekuńcze i domy pomocy społecznej opisane są w rozdziale „Sam nie znaczy samotny”.

Aby uzyskać świadczenia opisane poniżej należy zwrócić się do ośrodka pomocy społecznej (OPS), działającego w naszej gminie czy dzielnicy.

1. Ogólne kryteria ubiegania się o zasiłki i inne świadczenia z pomocy społecznej

O pomoc finansową możemy ubiegać się jeśli jesteśmy w trudnej sytuacji finansowej. Jednak nie chodzi o naszą własną ocenę, tylko o spełnianie tzw. „kryterium dochodowego”, czyli osiąganie dochodu poniżej określonej kwoty. Wysokość kryterium zależy od tego, czy prowadzimy gospodarstwo domowe samotnie, czy wraz z osobami bliskimi.

Jeśli samotnie prowadzimy gospodarstwo domowe, to kryterium dochodowe wynosi 701 zł (netto).

Jeśli prowadzimy gospodarstwo domowe wspólnie z rodziną, to kryterium wynosi 528 zł (netto) na osobę w rodzinie. Jako rodzina traktowane są osoby spokrewnione i niespokrewnione, które są w faktycznym związku, wspólnie zamieszkują i gospodarują.

Te kryteria ustalone są w ustawie o pomocy społecznej, jednakże gminy przy przyznawaniu zasiłków okresowych i celowych mogą te kryteria podwyższać.

Dochodem są wszystkie otrzymywane przez nas miesięczne przychody oraz tych członków rodziny, z którymi prowadzimy wspólne gospodarstwo domowe. Brane są pod uwagę jedynie dochody netto, które uzyskaliśmy w miesiącu poprzedzającym złożenie prośby o pomoc. W przypadku utraty dochodu np. utraty pracy, liczony jest dochód z tego miesiąca, w którym został złożony wniosek.

Uwaga! Do dochodu wlicza się wszystkie otrzymywane stałe świadczenia także dodatek mieszkaniowy, zasiłek i dodatek pielęgnacyjny.

Są też jednak pewne przychody, które nie są brane pod uwagę, gdy staramy się o pomoc społeczną, są to m.in.: świadczenia w naturze i świadczenia alimentacyjne płacone na rzecz innych osób.

2. Zasiłek stały.

Zasiłek stały to świadczenie, które przysługuje osobie spełniającej kryterium dochodowe (czyli dochód nie przekraczający 701 zł dla osoby samotnie gospodarującej lub 528 zł dla osoby w rodzinie) oraz jednocześnie niezdolnej do pracy z powodu wieku (kobieta 60 lat, mężczyzna 65 lat) lub całkowicie niezdolnej do pracy.

Tak więc, jeśli nie wypracowaliśmy swojej emerytury, ale osiągnęliśmy wiek emerytalny i nie mamy żadnych innych dochodów, możemy ubiegać się o zasiłek stały.

Jeśli chodzi o prawo do zasiłku z powodu niezdolności do pracy, to musimy posiadać minimum orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy lub umiarkowany stopień niepełnosprawności.

Wysokość zasiłku to różnica pomiędzy kryterium dochodowym a faktycznie uzyskiwanym przez nas dochodem. Maksymalna kwota zasiłku stałego wynosi 645 zł.

3. Zasiłek celowy

O zasiłek celowy możemy ubiegać się, aby zaspokoić konkretną i niezbędną naszą potrzebę bytową, np. na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków, leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów, napraw, pogrzebu.

Zasiłek celowy może być też przyznany z powodu zdarzenia losowego, klęski żywiołowej lub ekologicznej. Wówczas nie musimy spełniać kryterium dochodowego.

4. Opłacenie składki na ubezpieczenie społeczne – emerytalne i rentowe.

Sytuacja kiedy ośrodek pomocy społecznej może opłacić nam składkę emerytalno-rentową ma miejsce jedynie wtedy, gdy nie mamy prawa do żadnego świadczenia (emerytury, renty) i musimy zrezygnować z pracy aby opiekować się długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny (konieczność sprawowania opieki musi być potwierdzona zaświadczeniem lekarskim). Pod uwagę brane jest też kryterium dochodowe, które nie może przekraczać 150% kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.

Uwaga! Składka na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie przysługuje jeśli w dniu złożenia wniosku o przyznanie świadczenia ukończyliśmy 50 lat i jednocześnie mamy mniej niż 10 lat okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego).

Składka nie przysługuje też wtedy, gdy kobiety posiadają 20-letni okres ubezpieczenia (składkowy i nieskładkowy), a mężczyźni 25-letni.

5. Opłacanie składki na ubezpieczenie zdrowotne

Jeśli nie posiadamy ubezpieczenia zdrowotnego i nie możemy skorzystać z bezpłatnej pomocy lekarskiej, a spełniamy kryterium dochodowe, to możemy zwrócić się do ośrodka pomocy społecznej z wnioskiem o wydanie decyzji w sprawie objęcia nas ubezpieczeniem zdrowotnym.

6. Procedura ubiegania się o pomoc z OPS

Aby skorzystać ze świadczeń pomocy społecznej powinniśmy się udać do ośrodka pomocy społecznej w swoim miejscu zamieszkania i złożyć wniosek z prośbą o pomoc - najlepiej w formie pisemnej.

W odpowiedzi na zgłoszoną prośbę pracownik socjalny z ośrodka pomocy społecznej przeprowadzi tzw. wywiad rodzinny (środowiskowy). Informacje zebrane w ramach wywiadu są podstawą do wydania decyzji w sprawie świadczeń.

Warto pamiętać o tym, ze jeśli otrzymamy wsparcie z ośrodka pomocy społecznej a następnie nasza sytuacja się zmieni (np. uzyskamy inny dochód), to powinniśmy o tym poinformować pracownika socjalnego.

Jeśli ośrodek pomocy społecznej wyda decyzję w której odmówi nam udzielenia pomocy, to możemy odwołać się do Samorządowego Kolegium Odwoławczego.

Procedura odwoławcza, tzn. w jakim terminie i gdzie składać odwołanie musi być zamieszczona w decyzji. Najczęściej jest to 14 dni od dnia otrzymania decyzji. Odwołanie adresujemy do Samorządowego Kolegium Odwoławczego, ale składamy je w ośrodku pomocy społecznej. Na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego możemy złożyć skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

Pamiętajmy, aby każdą decyzję czytać od początku do końca i nie zapominać o pouczeniu, które znajduje się na końcu uzasadnienia. Pouczenie zawiera istotne informacje o procedurze odwoławczej.

5.12. Możesz to zrobić sam – wzory pism

Wzór odwołania od decyzji
ośrodka pomocy społecznej

Miejscowość.............

data ………………........

Imię, nazwisko

adres

Samorządowe Kolegium Odwoławcze

Za pośrednictwem:

Kierownika

Ośrodka Pomocy Społecznej

Odwołanie od decyzji

Nie zgadzam się z decyzją z dnia ………, nr ..……………,
wnoszę o jej zmianę i przyznanie mi zasiłku celowego na zakup .........................................................................

UZASADNIENIE

W uzasadnieniu należy przywołać swoje argumenty i opisać swoją
sytuację.

(podpis)

Załączniki:

(wymienić, jeśli są dołączane dokumenty)

Wzór odwołania od orzeczenie lekarza orzecznika ZUS:

Miejscowość.............

data ………………........

Imię, nazwisko

adres osoby odwołującej się

Komisja Lekarska ZUS

(dane oddziału ZUS)

Sprzeciw od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS

W dniu ….................. roku lekarz orzecznik orzekł, że nie jestem osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji. Nie zgadzam się z tym orzeczeniem.

(W uzasadnieniu należy podać swoje argumenty dotyczące stanu zdrowia, które wskazują, że powinniśmy mieć orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji).

(podpis)

Załączniki:

(Wymienić załączniki, które dołączamy)

Wzór odwołania od decyzji ZUS odmawiającej
prawa do dodatku pielęgnacyjnego:

Miejscowość.............

data ………………........

Sąd Okręgowy Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

Za pośrednictwem: (tego oddziału ZUS, który decyzję wydał)

Odwołujący się: Imię, nazwisko i adres osoby odwołującej się.

Strona pozwana: Dane oddziału ZUS od decyzji którego odwołujemy się.

Odwołanie od decyzji nr

Wnoszę o zmianę w całości decyzji z dnia ………………... i przyznanie prawa do dodatku pielęgnacyjnego

UZASADNIENIE

W uzasadnieniu należy zwięźle opisać swój stan zdrowia wskazujący na konieczność orzeczenia niezdolności do samodzielnej egzystencji oraz
przyznania dodatku pielęgnacyjnego.

(podpis)

Załączniki:

(należy wymienić załączniki, jeśli je dołączmy)

Wzór 2 sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS

Miejscowość.............

data ………………........

Imię i nazwisko (swoje dane)….....….

Adres zamieszkania….....….

Nr PESEL ….....….

Komisja Lekarska ZUS

Orzeczenia Lekarza Orzecznika otrzymałam/em dnia ......

Sprzeciw od orzeczenia Lekarza Orzecznika ZUS

Wnoszę o zmianę orzeczenie lekarza orzecznika w części dotyczącej ustalenia daty powstania niezdolności do pracy.

UZASADNIENIE

W dniu …………... Lekarz Orzecznik ZUS ustalił, że jestem osobą …......…............. niezdolną do pracy. Przyjął, że moja niezdolność powstała w dniu ………………Nie zgadzam się z tym. (Opisać szczegółowo dlaczego).

(podpis)

WZÓR 3. ODWOŁANIA OD DECYZJI ZUS W SPRAWIE PRZYZNANIA RENTY

Za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w ...........................

Powód (swoje dane):….….

Imię i nazwisko….....…., Adres zamieszkania….....…., Nr PESEL ….....….

Komisja Lekarska ZUS

Pozwany:

Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Oddział w ……………..... Ul. ........................ Znak ................................

(numer decyzji)

Decyzję otrzymałam/em dnia…………............………………

Odwołanie

Od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w …………. Nr ……………… z dnia ....……………., którą otrzymałam/em dnia ………………….. w sprawie przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy.

Wnoszę o:

- zmianę zaskarżonej decyzji w tan sposób, że ustalić datę powstania
niezdolności do pracy na dzień ………………….. i przyznać powodowi rentę z tytułu niezdolności do pracy;

- powołanie biegłych sądowych celem ustalenia daty powstania
niezdolności do pracy

UZASADNIENIE

W dniu …………………….. złożyłam/em wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Lekarz Orzecznik ZUS orzekł, że jestem osobą niezdolną do pracy ale błędnie ustalił datę powstania niezdolności. Złożyłam/em sprzeciw do Komisji Lekarskiej ZUS, niestety Komisja Lekarska podtrzymała stanowisko Lekarza Orzecznika i nie ustaliła innej daty powstania niezdolności do pracy. Nie zgadzam się z tym.

(opisać dokładnie dlaczego)

(podpis)

Załączniki:

Odpis odwołania

Dowody

Podstawa prawna:

Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia
17 grudnia 1998 roku, (Dz.U.2015.748 t.j.);

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 roku, (Dz.U.121 t.j.);

Ustawa o emeryturach kapitałowych z dnia 21 listopada 2008 roku, (Dz.U.2014.1097 t.j.);

Ustawa o emeryturach pomostowych z dnia 19 grudnia 2008 roku,

(Dz.U.2015.965 t.j.);

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe z dnia 11 października 2011 roku,
(Dz.U.2011.237. 1412);

Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych z dnia 30 października 2002 roku,
(Dz.U.2015.1242 t.j);

Ustawa o świadczeniach rodzinnych z dnia 28 listopada 2003 roku,
(Dz.U.2015.114 t.j);

Ustawa o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego z dnia 20 czerwca 1992 roku, (Dz.U.2012.1138 );

Ustawa o dokumentach paszportowych z dnia 13 lipca 2006 roku,
(Dz.U.2013.268 t.j.);

Ustawa o opłatach abonamentowych z dnia 21 kwietnia 2005 roku,
(Dz.U.2014.1204 t.j.);

Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 roku,
(Dz.U.2015.163 t.j);

Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z dnia 27 sierpnia 2004 roku,
(Dz.U.2015.581 t.j).